Raviy bu adabiy asarda hikoyani aytib beruvchi yoki voqealarni tasvirlovchi shaxs yoki obraz demakdir. U hikoyaning ovoziga aylanishi mumkin va o‘quvchiga voqealarni o‘z nuqtai nazaridan yetkazadi. Ushbu maqola raviy tushunchasining mohiyati, turlari va adabiyotdagi ahamiyatini keng yoritadi.
Raviy so‘zi arabcha “rivoya” (hikoya qilish) so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, adabiyotda muhim o‘rin tutadi. U hikoyaning qanday uslubda yetkazilishini belgilaydi va o‘quvchining voqealarni qabul qilishiga ta’sir qiladi. Masalan, Alisher Navoiy asarlarida raviy ko‘pincha hikmatli va donishmand obraz sifatida namoyon bo‘ladi.
Ushbu maqola raviy haqida to‘liq tasavvur berishga qaratilgan. Siz undan raviy turlari, ularning adabiy asarlardagi roli va o‘quvchiga ta’sirini o‘rganasiz. Keling, raviy tushunchasining adabiy dunyodagi muhim o‘rnini birgalikda kashf etaylik.
Raviy tushunchasining mohiyati
Raviy adabiy asarda voqealarni o‘quvchiga yetkazuvchi vositachidir. U hikoyani birinchi, uchinchi yoki hatto ikkinchi shaxs nuqtai nazaridan aytib berishi mumkin. Raviy asarning ohangini, uslubini va hissiy ta’sirini belgilaydi.
Raviy har doim muallif bilan bir xil bo‘lishi shart emas. Muallif hikoyani yaratadi, raviy esa uni o‘quvchiga taqdim qiladi. Masalan, romanlarda raviy ko‘pincha voqealarni tashqaridan kuzatuvchi sifatida tasvirlanadi.
Raviy hikoyaning ishonchliligiga ta’sir qiladi. Agar raviy voqealarni o‘z nuqtai nazaridan aytib bersa, o‘quvchi uning xolisligiga shubha qilishi mumkin. Bu adabiy asarni yanada qiziqarli qiladi.
Raviy adabiyotda o‘quvchi va voqealar o‘rtasidagi ko‘prik vazifasini bajaradi. U hikoyaning qanday talqin qilinishini boshqaradi. Shu sababli, raviy adabiy san’atning muhim elementidir.
Raviy turlari
Raviy turlari birinchi shaxs, uchinchi shaxs va ko‘p biluvchi raviy sifatida bo‘linadi. Birinchi shaxs raviysi hikoyani “men” sifatida aytib beradi. Masalan, o‘zbek xalq ertaklarida raviy ko‘pincha uchinchi shaxs sifatida hikoyani tasvirlaydi.
Uchinchi shaxs raviysi voqealarni tashqaridan kuzatuvchi sifatida tasvirlaydi. U ko‘pincha xolis yoki sub’ektiv bo‘lishi mumkin. Bu raviy adabiy asarlarda keng tarqalgan.
Ko‘p biluvchi raviy hikoyadagi barcha qahramonlarning fikrlari va his-tuyg‘ularini biladi. Bu turdagi raviy o‘quvchiga to‘liq rasmni ko‘rish imkonini beradi. Masalan, klassik romanlarda ko‘p biluvchi raviy ishlatiladi.
Har bir raviy turi o‘ziga xos ta’sirga ega. Birinchi shaxs raviysi samimiyroq bo‘lsa, uchinchi shaxs raviysi kengroq istiqbol beradi. Raviy turi asarning uslubi va ma’nosiga ta’sir qiladi.
Raviyning adabiy asardagi roli
Raviy hikoyaning uslubini va ohangini belgilaydi. U o‘quvchining voqealarni qanday qabul qilishini boshqaradi. Masalan, raviyning istehzoli ohangi hikoyani yengil qilishi mumkin.
Raviy hikoyaning ishonchliligiga ta’sir qiladi. Agar raviy ishonchsiz bo‘lsa, o‘quvchi voqealarga shubha bilan qarashi mumkin. Bu adabiyotda qiziqarli effekt yaratadi.
Raviy qahramonlarning ichki dunyosini ochib beradi. U ularning fikrlari va his-tuyg‘ularini tasvirlab, o‘quvchiga ularni tushunishga yordam beradi. Bu hikoyani chuqurroq qiladi.
Raviy asarning madaniy va ijtimoiy kontekstini aks ettiradi. Masalan, o‘zbek adabiyotidagi raviy ko‘pincha milliy qadriyatlar va axloqni targ‘ib qiladi. Bu o‘quvchiga madaniy merosni tushunishga yordam beradi.
Raviy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabat
Raviy o‘quvchi bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita muloqot qiladi. Birinchi shaxs raviysi o‘quvchiga yaqinroq bo‘lib, samimiy suhbat tuyg‘usini yaratadi. Masalan, ertaklarda raviy o‘quvchiga murojaat qilib, diqqatini jalb qiladi.
Raviy o‘quvchining his-tuyg‘ulariga ta’sir qiladi. Dramatik yoki hissiy tasvirlar orqali u o‘quvchida hamdardlik uyg‘otadi. Bu hikoyani unutilmas qiladi.
Raviy o‘quvchiga hikoyaning ma’nosini tushunishga yordam beradi. U voqealarni sharhlab, asarning asosiy g‘oyasini ochib beradi. Bu, ayniqsa, murakkab asarlarda muhimdir.
Raviy o‘quvchining tasavvuriga ta’sir qiladi. U tasvirlar orqali hikoya olamini jonlantiradi. Bu o‘quvchini hikoyaga singdiradi.
Raviyning o‘zbek adabiyotidagi o‘rni
O‘zbek adabiyotida raviy muhim rol o‘ynaydi. Alisher Navoiy asarlarida raviy ko‘pincha hikmatli va axloqiy yo‘l ko‘rsatuvchi sifatida tasvirlanadi. Bu o‘zbek adabiyotidagi ma’naviy qadriyatlarning aksidir.
Xalq ertaklarida raviy oddiy va samimiy uslubda hikoya aytadi. U o‘quvchiga axloqiy saboqlar beradi va milliy ruhni targ‘ib qiladi. Bu ertaklarning tarbiyaviy ahamiyatini oshiradi.
Zamonaviy o‘zbek adabiyotida raviy turlari xilma-xil. Ba’zi asarlarda birinchi shaxs raviysi ishlatilib, shaxsiy tajribalar tasvirlanadi. Bu o‘quvchiga zamonaviy muammolarni tushunishga yordam beradi.
Raviy o‘zbek adabiyotidagi madaniy merosni saqlaydi. U milliy o‘zlik va an’analarni hikoyalar orqali avlodlarga yetkazadi. Bu adabiyotning abadiy qadriyatini ta’minlaydi.
Xulosa
Raviy adabiy asarda hikoyani o‘quvchiga yetkazuvchi muhim elementdir. U hikoyaning uslubi, ohangi va ma’nosini belgilaydi. Raviy adabiyotning ruhidir.
Raviy o‘zbek adabiyotida milliy qadriyatlar va madaniy merosni saqlashda katta rol o‘ynaydi. U o‘quvchiga voqealarni tushunish va his qilish imkonini beradi. Raviy adabiy san’atning ajralmas qismidir.
Ushbu maqola raviy tushunchasining mohiyati va ahamiyatini yoritdi. Endi siz raviy turlari va adabiyotdagi o‘rnini yaxshiroq tushunasiz. Adabiy asarlarni o‘qib, raviy nuqtai nazariga e’tibor bering va hikoyaning sehrini his qiling.